De wijze waarop populisme Israël heeft aangetast, zou een waarschuwing moeten zijn voor andere democratieën

Er is maar een dader, en dat is Hamas, maar hoe heeft deze ramp zo onvoorzien kunnen plaatsvinden? De echte verklaring voor het disfunctioneren van de staat Israël is populisme, stelt de bekende Israëlische auteur Yuval Noah Harari.

Yuval Noah Harari Volkskrant 13 oktober 2023

Israëliërs hebben moeite om te begrijpen wat ons zojuist getroffen heeft. Eerst vergeleken we de huidige ramp met de Jom Kippoer-oorlog uit 1973. Vijftig jaar geleden lanceerden de legers van Egypte en Syrië een verrassingsaanval en brachten Israël een reeks van militaire nederlagen toe, totdat het Israëlische leger zich hergroepeerde, het initiatief herpakte en de rollen omdraaide

Maar terwijl meer en meer vreselijke verhalen en beelden opduiken van de slachting van complete gemeenschappen, realiseren we ons dat de gebeurtenissen helemaal niet lijken op de Jom Kippoer-oorlog. In kranten, op sociale media en tijdens familiebijeenkomsten maken mensen vergelijkingen met de zwartste momenten van het Joodse volk – zoals toen moordcommando’s van de Einsatzgruppen van de nazi’s Joodse dorpelingen omsingelden en vermoordden ten tijde van de Holocaust, en zoals toen pogroms werden gehouden tegen Joden in het Russische Rijk.

Persoonlijk heb ik familie en vrienden in de kibboetsen Be’eri en Kfar Aza, en heb al vele verschrikkelijke verhalen gehoord. Hamas had deze twee gemeenschappen urenlang onder volledige controle. De terroristen gingen van deur naar deur, moordden op systematische wijze families uit, vermoordden ouders voor de ogen van hun kinderen en gijzelden mensen, zelfs baby’s en grootmoeders. Doodsbange overlevenden sloten zichzelf op in kasten en kelders, en belden leger en politie om hulp die lang, vaak te lang, uitbleef.

Slechtste nieuws

Mijn 99-jarige oom en zijn 89-jarige vrouw zijn inwoners van Be’eri. Alle contact met hen werd verbroken zodra Hamas de kibboets overnam. Ze verborgen zich urenlang in hun huis, terwijl tientallen terroristen aan het slopen en slachten waren. Ik heb het bericht gekregen dat ze het overleefd hebben. Ik ken velen die echter het slechtste nieuws uit hun leven hebben ontvangen.

Mijn oom en tante zijn twee taaie Joden – geboren in Oost-Europa in het interbellum, hebben ze al één wereld verloren in de Holocaust. Wij groeiden op met de verhalen over weerloze Joden die zich verstopten voor de nazi’s in kasten en kelders, terwijl niemand hen te hulp kwam. De staat Israël is opgericht om ervoor te zorgen dat dit nooit meer zou gebeuren.

Dus hoe kon dit gebeuren? En hoe kon het dat de staat Israël nergens te bekennen was?

Aan de ene kant betalen Israëliërs de prijs voor jaren van overmoed, waarin onze regering en vele gewone burgers het gevoel hadden dat we zo veel sterker waren dan de Palestijnen, dat we ze gewoon konden negeren. Je kunt veel kritiek hebben op de wijze waarop Israël het vredesproces met de Palestijnen heeft opgegeven en miljoenen van hen al decennia aan een bezetting onderwerpt.

Oslo-akkoorden

Maar dit is geen enkele rechtvaardiging voor de gruwelijke daden van Hamas, dat hoe dan ook nog nooit enige mogelijkheid op een vredesverdrag met Israël heeft overwogen en alles heeft gedaan wat in zijn macht ligt om de Oslo-akkoorden te torpederen. Iedereen die vrede wil moet Hamas veroordelen en sancties opleggen, en de onmiddellijke vrijlating van alle gijzelaars eisen, alsmede de volledige ontwapening van Hamas.

Bovendien, ongeacht hoeveel schuld je in dezen toeschrijft aan Israël, dit verklaart nog niet waarom de staat zo slecht functioneert. Geschiedenis is geen kwestie van moraal. De echte verklaring voor het disfunctioneren van Israël is populisme, meer dan welke vermeende immoraliteit ook. Al vele jaren wordt Israël geregeerd door een populistische sterke man, Benjamin Netanyahu, die een pr-genie is maar een incompetente premier. Hij heeft zijn eigenbelang herhaaldelijk boven het nationale belang gesteld en zijn carrière gestoeld op het verdelen van de natie. Hij heeft mensen op sleutelposities benoemd op basis van loyaliteit in plaats van kwalificaties, elk succes geclaimd maar nooit verantwoordelijkheid genomen voor mislukkingen, en weinig belang gehecht aan het vertellen dan wel aanhoren van de waarheid.

Messianistische zeloten

De coalitie die Netanyahu in december 2022 vormde is verreweg de ergste. Het is een alliantie van messianistische zeloten en schaamteloze opportunisten, die veel van Israëls problemen – inclusief de verslechterende veiligheidssituatie – genegeerd hebben. In plaats daarvan hebben ze zich gericht op het in handen krijgen van onbegrensde macht. Om dit doel te bereiken, namen ze extreme tweedracht zaaiende maatregelen, verspreidden ze samenzweringstheorieën over staatsinstellingen die hun beleid zouden tegenwerken en plakten het etiket van ‘deep state’-verraders op de dienende elite van het land.

De regering werd keer op keer gewaarschuwd door haar eigen veiligheidstroepen en talloze experts; dat haar beleid Israël in gevaar bracht en de afschrikkingskracht van het land ondermijnde in een tijd van toenemende externe dreigingen. Maar toen de bevelhebber van het Israëlische leger om een vergadering met Netanyahu verzocht, om hem te waarschuwen voor de consequenties van het overheidsbeleid voor de veiligheid, weigerde de premier hem te ontmoeten. Toen defensieminister Yoav Gallant desondanks de alarmbel luidde, ontsloeg Netanyahu hem. Daarna werd hij gedwongen om Gallant weer te herbenoemen, maar enkel en alleen omdat het volk woedend was daarover. Vele jaren van dit soort gedrag maakten het mogelijk dat zo’n ramp Israël trof.

Wat je ook vindt van Israël en het Israëlisch-Palestijnse conflict, de wijze waarop het populisme de staat Israël heeft aangetast zou als waarschuwing moeten dienen voor alle andere democratieën in de wereld.

Bloed geven

Israël kan zichzelf nog steeds redden van een totale catastrofe. Het geniet nog steeds een beslissende militaire voorsprong op Hamas, en ook op zijn vele andere vijanden. De langdurige herinnering aan het Joodse lijden geeft de natie nu kracht. Het leger en de andere staatsinstellingen zijn aan het herstellen van de aanvankelijke shock. Het maatschappelijk middenveld roert zich als nooit tevoren, en vult de vele gaten op die zijn ontstaan door het disfunctioneren van de regering. Burgers staan in lange rijen om bloed te geven, verwelkomen vluchtelingen uit het oorlogsgebied in hun huizen en doneren voedsel, kleding en andere benodigdheden.

In deze tijd van nood doen we ook een beroep op onze vrienden over de hele wereld, om ons bij te staan. Veel van Israëls gedrag uit het verleden verdient kritiek. Het verleden kan niet veranderd worden, maar hopelijk zullen Israëliërs, als de overwinning op Hamas is veiliggesteld, niet alleen onze huidige regering ter verantwoording roepen, maar ook alle populistische samenzweringstheorieën en messianistische fantasieën achter zich laten – en oprecht hun best doen om de idealen te verwezenlijken van de oprichting van Israël, democratie in huis en vrede met de buren.

Over de auteur

Yuval Noah Harari is een Israëlische historicus en de auteur van Sapiens en Homo Deus.