De UNRWA is cruciaal voor de hulp aan Palestijnen, maar wordt ook verdacht van banden met Hamas. Hoe zit dat?

Twaalf medewerkers van VN-organisatie UNRWA waren betrokken bij de Hamas-aanval op Israël op 7 oktober, zou uit Israëlische inlichtingen blijken. Diverse landen, waaronder Nederland, bevroren daarop de donaties. Wat is het precies voor organisatie?

Monique van Hoogstraten Volkskant, 30 januari 2024

Wat is er bekend over de betrokkenheid van de twaalf UNRWA-medewerkers uit Gaza?

Volgens The New York Times, die inzage had in het dossier dat Israël aan de ­Verenigde Staten verstrekte, wordt een medewerker beschuldigd van het ontvoeren van een vrouw uit Israël. Een ander, een sociaal werker, zou hebben geholpen een lichaam van een gedode soldaat naar Gaza te brengen. Ook zou hij munitie hebben uitgedeeld die hij thuis in bewaring had. Weer een ander zou hebben deelgenomen aan een moordpartij in een kibboets.

Zes van de twaalf waren tijdens de aanval van 7 oktober in Israël, stelt de Israëlische inlichtingendienst op basis van telefoongegevens. Drie anderen zouden berichten hebben ontvangen om zich te melden bij een verzamelpunt.

Volgens Israël waren tien medewerkers lid van Hamas. De meesten waren werkzaam op een UNRWA-school. Twee van de verdachten zijn dood, de anderen zijn inmiddels ontslagen. De UNRWA zei zondag bij monde van VN-secretaris-generaal António Guterres geschokt te zijn door de mogelijke betrokkenheid van VN-personeel bij de aanval.

Zijn er eerder dit soort incidenten geweest?

Ja, ook tijdens eerdere oorlogen tussen Israël en Hamas in Gaza is de UNRWA beschuldigd van betrokkenheid. Zo werden in de oorlog van 2014 raketten ­gevonden in UNRWA-scholen. En in 1982 werden enkele scholen, destijds in het zuiden van Libanon, gebruikt voor ­militaire doeleinden.

Opmerkelijk is dat wellicht niet. UNRWA-faciliteiten zijn als neutrale plekken in oorlogstijd nuttig voor ­militanten – totdat Israël ontdekt dat zo’n plek wordt misbruikt. Bovendien leven ook medewerkers van de ­UNRWA (in Gaza zijn dat er zo’n dertienduizend) in de context van het conflict. Dat sommigen van hen worden verleid en door Hamas worden gerekruteerd om deel te nemen aan de strijd, is niet vreemd.

Wat voor organisatie is de UNRWA?

De United Nations Relief and Works Agency for Palestine Refugees in the Near East, zoals de organisatie voluit heet, werd in 1949 opgericht om zorg te dragen voor de circa zevenhonderdduizend Palestijnen die ontheemd raakten bij de stichting van de staat Israël en de daaropvolgende oorlog. Palestijnen zijn de enigen ter wereld met een eigen VN-vluchtelingenorganisatie.

Het unieke is dat alle afstammelingen van de oorspronkelijke vluchtelingen ook als vluchteling worden aan­gemerkt. Deze overgeërfde vluchtelingenstatus betekent dat inmiddels 5,9 miljoen Palestijnen kunnen leunen op VN-hulp, niet alleen in Gaza, maar ook op de Westelijke Jordaanoever, in Jordanië, Syrië en Libanon. In de acht kampen in Gaza fungeert de UNRWA voor zo’n 1,7 miljoen inwoners als een lokale regering. Het opereert als een soort gemeentebestuur, dat het onderwijs, ziekenzorg, voedselvoorziening en vuilnisophaal ­regelt.

Israël heeft al langer kritiek op deze VN-organisatie. Waarom?

Volgens Israël houdt de UNRWA de ­Palestijnse vluchtelingenproblematiek in stand. De bewoners zijn nooit aangemoedigd een nieuw leven op te bouwen in een ander land of buiten de opvangkampen. Integendeel, stelt Israël, de UNRWA voedt de droom die velen hebben om terug te keren naar ‘huis’, het voormalige Palestina.

Ook stelt Israël dat de UNRWA pro-Palestijnse propaganda verspreidt, bijvoorbeeld op scholen. Deze kritiek heeft een lange geschiedenis. Zo werd in 1968, toen Israël net Gaza en de Westelijke Jordaanoever had veroverd, in de politiek en pers geklaagd over de rol die de UNRWA in die gebieden speelde. De meeste medewerkers ­haten de Joodse staat, zo klonk het, en op de muren van hun scholen staan ­anti-Israëlische leuzen.

Israël is ook zwaar geïrriteerd door de oproep van de VN tot een staakt-het-vuren in Gaza. Dat zou Hamas tijd geven zich te hergroeperen, stelt Israël.

Maar heeft Israël ook baat bij de UNRWA?

Ja, want stel dat de UNRWA de noden van de Gazanen niet meer kan lenigen, wie zorgt dan voor hen? Het meest voor de hand liggend is Israël. Niet voor niets heeft premier Benjamin Netan­yahu echter gezegd dat Gaza niet onder ­civiel Israëlisch bestuur komt . Hij neemt de zorg voor twee miljoen verarmde Palestijnen liever niet op zich.

Ook Hamas heeft overigens baat bij de inspanningen van de organisatie. Dankzij de UNRWA hoefde Hamas nauwelijks geld te besteden aan de inwoners van Gaza en kon het budget worden geïnvesteerd in de aanleg van tunnels en wapenproductie.

Hoe komt de UNRWA aan zijn geld?

De VS zijn met ruim 340 miljoen dollar in 2022 de grootste donor, gevolgd door Duitsland. Nederland doneerde 19 miljoen euro in 2023. Vorige maand kwam daar nog eens 10 miljoen bij. Talloze landen hebben hun financiering inmiddels bevroren, maar juist nu speelt de UNRWA een onmisbare rol voor de vele ontheemden in Gaza, die afhankelijk zijn van het voedsel dat die organisatie distribueert.

De Palestijnse politieke analist en voormalige minister Ghassan Khatib noemt de reactie van de westerse landen ‘zwaar overdreven’ en ‘puur politiek’. ‘Natuurlijk moet de kwestie met deze twaalf medewerkers worden opgelost, maar in elke grote organisatie zitten enkelingen die niet deugen. Daar is niets vreemds aan. Het stopzetten van de financiering is een collectieve straf voor de mensen in Gaza en ­alleen maar bedoeld om, in navolging van de VS, Israël te plezieren.’

Over de auteur
Monique van Hoogstraten is buitenland- en eindredacteur van de Volkskrant. Eerder was ze correspondent in Israël en de Palestijnse Gebieden.