InterviewEva von Redecker
Lianne Tijhaar Trouw, 20 mei 2025
Wanneer Eva von Redecker arriveert bij de Internationale School voor Wijsbegeerte, zit er nog aarde onder haar nagels. De Duitse filosoof woont op het Oost-Duitse platteland, waar ze in haar moestuin groente verbouwt. Haar jeugd bracht ze door op een boerderij.
Soms voelt ze zich een dinosaurus, vertelt ze, omdat ze kennis met zich meedraagt die langzaam verdwijnt: wanneer je wortels moet zaaien, dat zwaluwen eind april terugkeren, dat appelbomen vorst nodig hebben in de winter om tot bloei te komen. Haar filosofie begint bij dat besef: hoe te leven op een aarde die haar vertrouwde ritmes verliest?
U schreef het boek Revolutie voor het leven. Toch is uw boek geen revolutie tegen de dood.
“Beslist niet. Die Silicon Valley-waan van onsterfelijkheid, waarin miljardairs hun geld steken, is het tegenovergestelde van mijn werk. Revolutie voor het leven is niet tegen de dood, maar tegen het doden. Tegen systemen die leven verstikken, vernietigen, leegzuigen.
“Kijk naar hoe het kapitalisme eigendom behandelt: als iets doods, waar je zonder grenzen over mag beschikken. Als je iets levends lang genoeg als dood behandelt, sterft het ook echt.”
Ook zonder klimaatcrisis zou het kapitalisme volgens u moeten verdwijnen. Waarom?
“Omdat het kapitalisme ook zonder klimaatimpact al diep onmenselijk is. Marx richtte zich op uitbuiting, maar vandaag de dag is uitputting minstens zo relevant. Mensen raken leeg. Opgebrand. Het systeem is gebouwd op concurrentie, op tijdswinst, op steeds kleinere, efficiëntere taken. Alles moet winst opleveren, en alles wat geen winst maakt, wordt als afval gezien – ook mensen. Die angst om waardeloos te zijn, om als ‘niet-productief’ aan de kant te worden gezet, is psychologisch verwoestend.”
In haar ogen zijn we beland in een tijdperk waarin de tech-elite, nauw verbonden met rechtse politieke krachten, is opgehouden met investeren in de echte wereld. “Ze speculeren nu op dingen – op een fantasie waarin kunstmatige intelligentie de mens overbodig maakt. Of op een toekomst waarin een elite naar Mars vertrekt en de rest achterlaat.”
“In het surveillancekapitalisme stonden mensen nog centraal. Ze moesten in de gaten worden gehouden, maar ze deden ertoe. In het huidige generatieve technokapitalisme lijkt een deel van de mensheid simpelweg overbodig verklaard. Dat is een fascistisch project.”
En die logica is niet hypothetisch, zegt ze. “Gaza is op dit moment een laboratorium voor dat denken: mensen worden daar als volstrekt wegwerpbaar behandeld. Tegelijkertijd zweven er, als in een parallel universum, toekomstbeelden rond die met AI zijn gegenereerd, gepromoot door figuren als Trump, losgezongen van elke realiteit. Dat is de gruwel van onze tijd. Maar daarin schuilt ook hoop: onze tegenstanders handelen steeds minder in de echte wereld. En wij zeggen: wij blijven. Wij herstellen déze wereld.”
U speculeert zelf ook over nieuwe werelden.
“Zeker. Maar voor mij zijn die werelden altijd verbonden met het besef: alles wat we nodig hebben, is al hier. Als materialist voel ik me verplicht om iedere mogelijke wereld te verankeren in de werkelijkheid. Om een belofte te doen aan het leven dat hier en nu bestaat. Je kunt geen ‘linkse’ utopie bouwen waarin sommige delen van de bevolking gaandeweg verdwijnen, omdat ze geen waarde meer hebben. Dan is het geen utopie meer, maar een nieuw soort eugenetica.”
De weg uit het kapitalisme ligt volgens Von Redecker niet in een verre toekomst, maar hier – midden in de puinhopen van het huidige systeem. “Zelfs als we stoppen met fossiele brandstoffen, met roofbouw op de bodem, met oorlogen – wat op dit moment onwaarschijnlijk lijkt – dan nog blijven we achter in een beschadigde wereld: chemisch afval, vervuilde bodems, getraumatiseerde mensen. De atmosfeer reageert pas nu op decennia van uitstoot. Zelfs de hemel is vervuild. Elon Musks satellieten cirkelen om de planeet. Kijk omhoog en je ziet niet alleen sterren, maar rommel. Er is geen paradijs om in wakker te worden.”
Wat nodig is, zegt ze, is een radicaal andere benadering van arbeid. “Arbeid is meer dan menselijke productie. Ook in ons lichaam is er constant werk gaande – geen doelgerichte arbeid, maar wat ik regeneratie noem: de natuur herstelt voortdurend het leven.”
“We zitten nu in een crisis omdat deze vormen van arbeid zijn verstoord. Burn-out is de individuele uiting hiervan, de ecologische ineenstorting is dit op planetaire schaal. Wat we dus moeten organiseren, is menselijke arbeid die ruimte maakt voor niet-menselijke arbeid: voor ecosystemen om te herstellen, voor bomen om opnieuw te groeien, voor bijen om hun werk te doen.”
Hoe kijkt u naar de boerenprotesten? Zij zitten ook vast in het kapitalistische systeem.
“Boeren hebben gelijk dat ze boos zijn. Veel zogenaamd groene maatregelen zijn symbolisch en versnipperd, en vaak ronduit oneerlijk. Neem de landbouwdiesel: die subsidie werd in Duitsland stopgezet, terwijl kerosine voor vliegtuigen wél gesubsidieerd bleef. Dat is absurd. Als je van de ene stad naar de andere wilt, kun je de trein nemen, maar er is geen bushalte midden op je akker. Daar heb je gewoon brandstof nodig om je werk te doen.”
“Veel boeren voelen zich diep geraakt in hun identiteit, omdat ze weten dat hun inkomen niet meer van het land komt, maar van het correct invullen van stapels papierwerk. En als ze daar fouten in maken, riskeren ze hoge boetes. Die bureaucratisering creëert echte druk, en die frustratie zoekt een uitweg. Die richt zich dan op ‘de EU-ambtenaren’.”
“Het is begrijpelijk, maar het gesprek zou moeten gaan over de echte vraag: hoe maken we landbouw toekomstbestendig voor de komende vijftig jaar? Nu raken mensen verstrikt in wat ik in mijn boek ‘fantoombezit’ noem: je klampt je vast aan iets tastbaars, zoals diesel, dat een symbool wordt van je vrijheid. Of je hebt die diesel, of je gaat ten onder. Maar zo los je geen problemen op – zo leid je juist af van de werkelijke problemen.”
En wat zegt u tegen mensen die simpelweg geen energie meer hebben om de wereld te redden?
“Dan zeg ik: je bent al onderdeel van deze wereld. Soms is nietsdoen het meest radicale wat je kunt doen. Niet meedraaien, niet produceren, niet optimaliseren. Kijk naar de ‘lying flat’-beweging in China of de massale werkweigering na de lockdowns.
“Activisme dat zegt: ‘Zet je persoonlijke worstelingen opzij en ga aan de slag’, is volgens mij gedoemd te mislukken. Want wie zichzelf forceert, raakt vroeg of laat gefrustreerd over mensen die dat niet doen. Dus: weiger mee te doen aan onzin. Daar begint de revolutie.”