Preventie is niet gericht op het individu
Rinske van de Goor is huisarts en columnist van de Volkskrant.
Volkskrant 6 september 2023
Preventie is hot. Beter voorkomen dan genezen immers. Ziektes behandelen? Zo reactief, dan ben je gewoon te laat, je moet zorgen dat mensen geen ziektes krijgen! En als mensen niet meer ziek worden, zijn meteen al die tekorten in de zorg opgelost.
Lees de visiedocumenten van de zorgverzekeraars er maar op na: preventieve zorg staat steevast in de topdrie van hun speerpunten, naast andere hippigheden als passende zorg en e-health.
Daarbij wordt doorgaans gesuggereerd dat investeren in preventieve zorg helpt om de problemen in de curatieve zorg – zorg bij ziekte – te bezweren. Het idee is: meer preventie is minder ziekte. Zo zijn minder zorgverleners nodig en worden de zorgkosten ingetoomd met preventie. Maar helaas.
Met ‘inzetten op preventieve zorg’ wordt meestal vooral gedoeld op preventie van ouderdomsziekten, met name diabetes, kanker en hart- en vaatziekten. Maar daarbij wordt de sterfelijkheid van de mens even vergeten: de aftakeling gaat toch door. Je kan een ouwe auto jaarlijks tien grote beurten met apk laten ondergaan, maar zolang hij op straat staat en je er elke dag mee rijdt, slijt-ie vrolijk verder.
Alleen als je hem gepoetst en wel binnen stalt en er slechts rondjes mee rijdt op zonnige oldtimerdagen, ja, dan wil het wel, maar uw lichaam is nou eenmaal permanent in gebruik en een oldtimer worden zit er voor ons stervelingen dus gewoon niet in. Dus al zou je met preventie een paar ziektes kunnen voorkomen, grote kans dat je alsnog binnen afzienbare tijd door een andere ellendige ziekte te grazen wordt genomen.
Ondertussen moet je met het ouder worden steeds vaker preventief gefouilleerd worden op nare ziektes. En als er dan ergens een vlekje, rare bloedwaarde of andere afwijking wordt gevonden, moet er natuurlijk verder worden gekeken. In dat verouderende lijf.
Ook het idee dat we goedkoper uit zijn, als we echt al die ouderdomsziektes op afstand zouden weten te houden en allemaal gezonder zouden zijn, is een utopie. Want gezonde mensen leven langer en maken uiteindelijk meer en langer gebruik van thuiszorg of verpleegzorg. Gezonde mensen zijn dus duurder dan ongezonde mensen.
Het treurigste is: screening op ouderdomsziektes is zo goed als zinloos.
Neem kankerscreening. Twee weken geleden concludeerde een artikel in het gerenommeerde JAMA, Journal of American Medical Association, dat de meeste screenings op kanker nauwelijks of geen gezondheidswinst opleveren. En drie jaar geleden is in Utrecht een groot onderzoek gedaan naar de effectiviteit van het preventieconsult in de eerstelijn. Conclusie: kost veel zorgtijd, niet effectief.
Naast kankerscreening is er een wildgroei aan preventieprojecten in de zorg, gericht op het promoten van gezond gedrag: individuele coaching bij gezond eten, voldoende bewegen, niet roken, alcohol matigen. De resultaten zijn bedroevend. Want ze zijn gericht op het individu dat faalt en betere gewoontes moet aanleren. De mate waarin wij als persoon in staat zijn ons te onttrekken aan onze sociaal-maatschappelijke omgeving en ander gedrag dan de groep kunnen volhouden, is beperkt.
De je-kunt-het-als-je-maar-goed-gecoacht-wordt-preventiemythe is hardnekkig.
Gelukkig is er ook goed nieuws. Er zijn heel succesvolle vormen van preventie. Het rijksvaccinatieprogramma bijvoorbeeld. Schoon drinkwater, voor iedereen. De meest effectieve vormen van preventie zijn niet op het individu gericht, maar op maatschappelijke veranderingen. Verhogen van de tabaksprijs en van de leeftijd waarop tabak gekocht mag worden bijvoorbeeld, laten in alle onderzoeken grote gezondheidswinst zien.
En er kan nog zoveel meer. Beperk verkooppunten van tabakswaar. Leg meer fietspaden aan. Beloon fietsen. Maak openbaar vervoer toegankelijker en goedkoper. Maak groente en fruit goedkoper. Bied gezonde schoollunches aan. Zorg voor schone lucht: verbied de grootste vervuilers. En werk aan bestaanszekerheid: een fatsoenlijk minimumloon en betaalbare woningen. Allemaal wetenschappelijk wel bewezen effectief.
Willen we een gezondere maatschappij, dan moet de overheid investeren in algemene maatregelen en niet in geduw en getrek aan individuele burgers, die zich dan aan die ongezonde maatschappij moeten proberen te onttrekken.
Dan nog worden al die slanke, fitte niet-rokende mensen uiteindelijk ziek. Maar dan zijn daar een hoop fitte gezonde zorgverleners voor, die niet allerlei onzinnige preventieprojecten hoeven uit te voeren. Maar die tijd hebben om voor de mensen te zorgen. Als ze ziek zijn.