Deepfake
Het einde van de democratie?
Deepfake is een verzamelnaam voor software waarmee je nepvideo’s kunt maken die bijna niet van echt te onderscheiden zijn. Met deze software kun je iemand dingen laten zeggen of doen die hij of zij in werkelijkheid nooit gezegd of gedaan heeft. Deepfake kan het steeds moeilijker maken om te zien of een video echt of nep is. Wat zijn de mogelijke gevolgen voor onze samenleving?
Wat zijn deepfakes?
De naam deepfake is een combinatie van de woorden deep learning en fake (nep). Deep learning is een techniek die valt onder kunstmatige intelligentie. Het zorgt ervoor dat computers nieuwe dingen kunnen leren op basis van grote hoeveelheden data. Het maakt dan niet uit of die data bestaan uit getallen, tekst, geluid of beeld.
Deepfake-software zet dus kunstmatige intelligentie in om nepvideo’s te maken die echt lijken. Dit soort software was vroeger alleen te vinden in dure filmstudio’s in Hollywood, maar is nu steeds vaker gratis te downloaden en te gebruiken.
Waarvoor kunnen deepfakes worden ingezet?
Voorlopig zijn er geen bekende voorbeelden van deepfakes die voor grote verwarring zorgden. De toepassing beperkt zich voorlopig tot experimenten van journalisten, media en universiteiten. De ontwikkeling van deepfake-software kan echter snel gaan. De kwaliteit zal steeds beter worden en de kosten om het te maken steeds lager.
De meest voor de hand liggende toepassing van deepfake ligt in nepnieuws. Nepnieuws draait om het verspreiden van misleidende informatie. Daar lenen deepfakes zich natuurlijk goed voor. Misbruik van de technologie kan voor verwarring en onrust zorgen.
Deepfake-technologie wordt momenteel vooral ingezet voor het maken van nepvideo’s, maar met vergelijkbare software kan ook geluid bewerkt worden. In 2018 liet Adobe (het bedrijf achter Photoshop) een demo zien waarin ze laten uitleggen hoe ze stemgeluid makkelijk kunnen bewerken (knippen en plakken) en inzetten om ‘fake audio’ te produceren.
Wat zijn de risico’s van deepfakes?
De technologie roept veel vragen op over de gevaren voor de journalistiek en de democratie. Hoe weet je nog wat echt of nep is?
Het grootste risico is dat we niet meer kunnen vertrouwen op feiten. En dat leidt tot ongeloofwaardigheid van media, politici en de democratie.
Met deepfakes kunnen bekende mensen, van acteurs tot wereldleiders, allerlei uitspraken in de mond gelegd worden die ze nooit hebben gedaan. Beeldvorming, gebeurtenissen en gesprekken kunnen worden beïnvloed en tot grote verwarring over de waarheid leiden. Voorbeelden hiervan zie je terug in de aflevering van Tegenlicht over Deep Fake.
‘Zien is geloven’ is niet meer vanzelfsprekend. Nieuwsmedia, zoals het NOS journaal of NU.nl, maken in hun verslaggeving veel gebruik van video’s. Als live-beelden of reportages overtuigend kunnen worden bewerkt met deepfake, kan de betrouwbaarheid van de journalistiek daar onder lijden.
Deepfakes en nepnieuws, zorgen ervoor dat je mensen kunt overtuigen van iets dat nooit heeft plaatsgevonden of iemand nooit heeft gezegd. In het ergste geval zorgt het ervoor dat alles nep zou kunnen zijn.
Media, politiek en democratie zijn in Nederland gebaseerd op hun geloofwaardigheid. Daarom is het belangrijk om te weten wat nog betrouwbare feiten zijn.
Wat kan er worden gedaan tegen misbruik van deepfake
Sinds eind 2018 is er wel een kabinetsplan om nepnieuws te bestrijden. De overheid gaat de verspreiding van nepnieuws in Nederland onderzoeken en wil de weerbaarheid van burgers vergroten met een bewustwordingscampagne.
Dit is absoluut onvoldoende. De ontwikkeling van deepfake gaat in een zeer hoog tempo. Nu al wordt de samenleving verdeeld in groepen die elk in hun eigen waarheidsbubbel leven. Deepfake zal ertoe leiden dat de twijfel aan feiten nog harder toeneemt. Maar vooral leidt het ertoe dat het democratisch proces volledig verstoord wordt omdat opinievorming op basis van feiten niet meer mogelijk is.
We moeten er om die reden NU voor kiezen om een aantal drastische maatregelen te nemen die onze democratie kunnen beschermen:
- De 1e Kamer wordt een permanente parlementaire commissie met als taak waarheidsvinding en -bewaking/controle. Van de oorspronkelijke taken van de 1e Kamer blijft alleen over het toetsen van alle wetsvoorstellen uit de 2e Kamer aan de grondwet en rechtmatigheid.
- Alle politici en ambtenaren leggen bij aantreden een eed af waarbij de betrokkene belooft of zweert dat hij/zij de waarheid (en niets dan de waarheid) zal spreken (Artikel 177) en niets zal verzwijgen dat de waarheidsvinding kan belemmeren. Spreekt de betrokkene opzettelijk niet de waarheid, of verzwijgt hij/zij moedwillig belangrijke feiten dan pleegt hij/zij meineed en zal op die grond gestraft worden.
- Er komt een staatsomroep (stijl CNN) met uitsluitend nieuws en achtergronden bij het nieuws waarvan het waarheidsgehalte of de feitelijkheid getoetst is of getoetst kan worden. Deze staatsomroep wordt op waarheid en feitelijkheid gecontroleerd door de 1e Kamer; de democratisch gekozen vertegenwoordiging van het Nederlandse volk. Ook de medewerkers van de staatsomroep leggen de eed of gelofte af dat zij de waarheid en niets dan de waarheid zullen brengen.
Zie ook: Desinformatie bedreigt democratie