De Zesde Massaextinctie

Volkskrant, 21-03-2024

MASTODONTEN

Pas aan het einde van de 18de eeuw kwam de mens op het idee dat diersoorten konden uitsterven. Dat kwam door de Amerikaanse mastodont. Eerst werd nog aangenomen dat de gigantische botten uit Noord-Amerika toebehoorden aan een soort reuzenolifant. Totdat de Fransman Georges Cuvier zei: nee, dit is een andere soort geweest. Een soort die niet meer bestaat.

PERFECTE STORM

Inmiddels gaat het uitsterven van soorten de afgelopen decennia in een dusdanig hoog tempo dat we afstevenen op De Zesde Uitsterving in de geschiedenis van de aarde. Er is sprake van een ‘perfecte storm’, analyseren Anthony Barnosky en zijn collega’s in hun Nature-artikel uit 2011. Tijdens bijna alle vorige uitstervingen was er sprake van een snelle verandering van de atmosfeer en het klimaat, en dat is precies wat nu gebeurt: de CO₂-uitstoot blijft maar stijgen, met extreme opwarming als gevolg. Tegelijkertijd is er sprake van habitatfragmentatie, vervuiling, overbevissing en -bejaging, de verspreiding van invasieve soorten en ziekteverwekkers en de oprukkende mens. De wetenschappelijke diagnose: er zijn ‘extremere ecologische stressfactoren’ dan de meeste levende soorten ooit hebben meegemaakt. Dat maakt het risico op uitsterven groot.

NOG MAAR 15 PROCENT OVER

Bijna nergens ter wereld gaat de uitsterving zo snel als in Nederland. Volgens een analyse die het Planbureau voor de Leefomgeving in 2013 maakte is nog slechts 15 procent van de biodiversiteit die Nederland had in het jaar 1700 over. In heel Europa is dat 40 procent, wereldwijd 70 procent. Wel is de afname van de biodiversiteit in Nederland sinds 2000 tot stilstand gekomen, vooral doordat er nieuwe natuurgebieden bij kwamen.

8 TOT 100 KEER ZO SNEL

Het uitsterven van diersoorten gaat 8 tot 100 keer zo snel als normaal, becijferden Gerardo Ceballos en collega’s in 2015. Door naar fossielen te kijken en vast te stellen vanaf wanneer ze niet meer voorkomen, is het mogelijk een ‘achtergrondsnelheid’ voor uitsterven te berekenen. Voor de uitstervingssnelheid gedurende de afgelopen eeuw namen de wetenschappers de gegevens van de IUCN, die bijhoudt welke soorten wereldwijd verdwijnen. ‘Het ingrijpendste aspect van de huidige milieucrisis is het verlies van biodiversiteit’, luidt hun conclusie.

WAARSCHUWING VAN WETENSCHAPPERS

In 2017 verschijnt een ‘Waarschuwing van wetenschappers aan de mensheid’. ‘We hebben een massa-extinctie in gang gezet, de zesde in grofweg 540 miljoen jaar, waardoor veel van de huidige levensvormen kunnen zijn vernietigd of ten minste gedoemd zijn tot uitsterven aan het einde van deze eeuw’, schrijven 15.364 wetenschappers uit 184 landen. Ze roepen op bij zinnen te komen, machthebbers aan te zetten tot actie, minder kinderen te krijgen (maximaal twee) en minder fossiele brandstoffen, vlees en andere grondstoffen te gebruiken.

LANDSLAKKEN

De overgrote meerderheid van de biologen ziet niets in het bagatelliseren van de huidige massa-extinctie. Wat blijft staan, is immers dat het uitsterven van soorten sneller gaat dan eerder in de geologische geschiedenis. Dat wordt steeds opnieuw aangetoond, onlangs nog op basis van landslakken. En ja, er kunnen nieuwe soorten ontstaan door evolutie, maar niet op een termijn die relevant is voor de mens – het zal miljoenen of tientallen miljoenen jaren duren.

POLITICI

Zo vaak als dier en natuur achteloos vermalen worden voor genoegen en gemak van de mens, zo vaak worden wetten en regels over dier en natuur vermalen voor het gemak van machthebbers. En niet alleen in Nederland: een Europese pesticidenverordening werd ingetrokken wegens ‘te polariserend’ en in Nederland (en België, en nog meer landen) is het enthousiasme voor de Natuurherstelwet intussen verdampt als een druppel illegaal bestrijdingsmiddel op een drooggevallen akker. Want onderzoek kan nog honderd keer uitwijzen dat zo’n wet op de lange duur meer oplevert dan-ie kost, hij moet en zal worden tegengewerkt, want de lange termijn is voor veel beleidsmakers even abstract als een ondersteboven gehangen Kandinsky. Tien jaar, een eeuwigheid. Na hen de zondvloed.

Mathijs Bouman merkte recent in zijn column in het FD op: ‘Abstracte natuur mag kapot, individuele dieren moeten we met alle zorgen omringen.’ De rechterhand kiepert wat speklappen in zijn winkelkar, de linker doet een gulle donatie voor een nieuw hok voor Gheorge, een Roemeense big met een te kort pootje en een goede pr. Dat heeft met vals sentiment te maken, en met een gebrek aan zin om uitvoeriger na te denken over de dingen dan strikt noodzakelijk. Voor beide kwalen is geen mens immuun, maar daarvoor is politiek uitgevonden: om beleid vast te stellen dat niet stoelt op erupties van aandoening, maar op feiten, cijfers. Niet op plots opduikende beelden van dierenmishandeling, maar op langdurig onderzoek naar misstanden. Niet op het uitzicht op een groen weiland en een suffende reiger, maar op studies naar massale extinctie. Zolang de mens er niet in slaagt zich tegen zijn eigen oprispingen te beschermen, kunnen natuur en dieren fluiten naar hulp.