Google, Amazon en Microsoft hebben 70 procent van de Europese opslag van data in handen. De Nederlandse overheid heeft ook gevoelige informatie in Amerikaanse clouds.
Anne ter Rele Trouw, 22 februari 2025
Vergelijk de opslag van je data met een kluis, zegt technologie-onderzoeker Maaike Okano-Heijmans. “Als je thuis een kluis hebt staan, kan er natuurlijk worden ingebroken. Maar als diezelfde kluis bij een bank staat en iemand anders heeft de sleutel, heb je er nog veel minder controle over. Dat is nu het geval met onze data.”
Okano-Heijmans doet bij Instituut Clingendael onderzoek naar digitalisering en de geopolitieke gevolgen daarvan. Het gaat de verkeerde kant op met de bescherming van onze data, vindt ze. Ook zij zag in januari de techbazen op de eerste rij staan bij de inauguratie van de Amerikaanse president Donald Trump. Sundar Pichai van Google, Jeff Bezos van Amazon, Linda Yaccarino en Elon Musk van X en Mark Zuckerberg van Meta. Alleen de baas van dat andere grote Amerikaanse techbedrijf, Microsoft, ontbrak.
De bazen van enkele van die bedrijven hebben een sleutel tot onze kluis, volgens Okano-Heijmans. Google, Amazon en Microsoft hebben gezamenlijk 70 procent van de Europese cloudmarkt in handen. De nummer vier en vijf, IBM en Oracle, zijn eveneens Amerikaanse bedrijven.
about:blankhttps://acdn.adnxs.com/dmp/async_usersync.html
Europese bedrijven, die zijn eigenlijk geen partij. De eerste bedrijven op het lijstje, Deutsche Telekom en SAP, hebben elk 2 procent in handen. De Europese markt voor clouddiensten groeit, maar het aandeel van Europese cloudbedrijven ten opzichte van Amerikaanse cloudbedrijven wordt steeds kleiner.
Zorgwekkend monopolie
Er is een Amerikaans monopolie op clouddiensten en dat is zorgwekkend, zegt Okano-Heijmans. “Als je kijkt naar de soevereiniteit van onze data, doen we nu alle eieren in één mandje”, zegt ze.“Ja, je hebt nog drie smaakjes – Google, Amazon en Microsoft – maar het is één Amerikaans mandje. Je wilt daar een Europees mandje naast hebben.”
De Amerikaanse techbedrijven hebben iets dat hun Europese concurrenten maar niet voor elkaar krijgen: buitengewoon gemak en een eindeloze alles-in-één-service. Met Google kun je immers e-mailen, je agenda beheren, videobellen met anderen, roosters maken, gezamenlijk aan bestanden werken, en ga zo maar door. “Nederland grijpt naar die Amerikaanse oplossingen, omdat ze zo gebruiksvriendelijk zijn.”
Er is een Amerikaans monopolie op clouddiensten en dat is zorgwekkend, zegt Okano-Heijmans. “Als je kijkt naar de soevereiniteit van onze data, doen we nu alle eieren in één mandje”, zegt ze.“Ja, je hebt nog drie smaakjes – Google, Amazon en Microsoft – maar het is één Amerikaans mandje. Je wilt daar een Europees mandje naast hebben.”
De Amerikaanse techbedrijven hebben iets dat hun Europese concurrenten maar niet voor elkaar krijgen: buitengewoon gemak en een eindeloze alles-in-één-service. Met Google kun je immers e-mailen, je agenda beheren, videobellen met anderen, roosters maken, gezamenlijk aan bestanden werken, en ga zo maar door. “Nederland grijpt naar die Amerikaanse oplossingen, omdat ze zo gebruiksvriendelijk zijn.”
Vanwege dat gemak groeit de populariteit van de cloud al jaren; niet alleen bij bedrijven of individuele gebruikers, maar ook bij de overheid. “Microsoft Azure is ongekend populair”, zegt ze. Uit onderzoek van de ngo The Internet Cleanup bleek dat vorig jaar 33 procent van de Nederlandse overheidsdiensten, dus ook gemeenten, Microsoft gebruiken om te mailen, met stip op nummer één. Sinds 2022 mogen ministeries gebruikmaken van externe clouddiensten, zolang ze ‘goed nadenken’ over de risico’s van zo’n overstap.
Het gaat niet altijd goed
Maar dat goed nadenken over de risico’s gaat niet altijd goed, volgens de Algemene Rekenkamer. De Rijksoverheid realiseert zich onvoldoende dat clouds de bescherming van burgers en bedrijven in gevaar kunnen brengen, staat in een in januari gepubliceerd rapport. ‘Bijvoorbeeld als gegevens bij de cloudaanbieder opgevraagd worden door andere staten of als een cloudaanbieder failliet gaat of gehackt wordt.’
Okano-Heijmans: “De AIVD, Defensie en de MIVD plaatsen hun gevoelige data heus niet zomaar bij een Amerikaans bedrijf, maar een boel andere ministerieswillen wel gebruikmaken van de publieke cloud.”
Het is de vraag in hoeverre Europese data beschermd zijn bij Amerikaanse techbedrijven, zeker nu de bedrijven moeten dealen met de grillen van de nieuwe president Donald Trump. In 2020 blokkeerde Zoom een lezing over censuur en big tech bij de Amerikaanse universiteit NYU, volgens professoren expres. Is dat een voorbode voor meer inmenging?
Het is niet zo dat onze data vogelvrij zijn, zegt Okano-Heijmans. “In principe zijn we beschermd door Europese wetgeving, omdat onze datacentra en servers in Europa staan. Maar ik zeg in principe, want in specifieke gevallen kan een Amerikaanse president zeggen: ik wil toegang tot die data, voor de nationale veiligheid.”
Vanwege dat gemak groeit de populariteit van de cloud al jaren; niet alleen bij bedrijven of individuele gebruikers, maar ook bij de overheid. “Microsoft Azure is ongekend populair”, zegt ze. Uit onderzoek van de ngo The Internet Cleanup bleek dat vorig jaar 33 procent van de Nederlandse overheidsdiensten, dus ook gemeenten, Microsoft gebruiken om te mailen, met stip op nummer één. Sinds 2022 mogen ministeries gebruikmaken van externe clouddiensten, zolang ze ‘goed nadenken’ over de risico’s van zo’n overstap.
Het gaat niet altijd goed
Maar dat goed nadenken over de risico’s gaat niet altijd goed, volgens de Algemene Rekenkamer. De Rijksoverheid realiseert zich onvoldoende dat clouds de bescherming van burgers en bedrijven in gevaar kunnen brengen, staat in een in januari gepubliceerd rapport. ‘Bijvoorbeeld als gegevens bij de cloudaanbieder opgevraagd worden door andere staten of als een cloudaanbieder failliet gaat of gehackt wordt.’
Okano-Heijmans: “De AIVD, Defensie en de MIVD plaatsen hun gevoelige data heus niet zomaar bij een Amerikaans bedrijf, maar een boel andere ministerieswillen wel gebruikmaken van de publieke cloud.”
Het is de vraag in hoeverre Europese data beschermd zijn bij Amerikaanse techbedrijven, zeker nu de bedrijven moeten dealen met de grillen van de nieuwe president Donald Trump. In 2020 blokkeerde Zoom een lezing over censuur en big tech bij de Amerikaanse universiteit NYU, volgens professoren expres. Is dat een voorbode voor meer inmenging?
Het is niet zo dat onze data vogelvrij zijn, zegt Okano-Heijmans. “In principe zijn we beschermd door Europese wetgeving, omdat onze datacentra en servers in Europa staan. Maar ik zeg in principe, want in specifieke gevallen kan een Amerikaanse president zeggen: ik wil toegang tot die data, voor de nationale veiligheid.”
Of dat zomaar zal gebeuren? “Een paar jaar geleden zeiden we: nee, heus niet, onze kluis is veilig. Een bedrijf als Google of Microsoft zal ook niet graag privégegevens doorspelen naar overheden. Ze zullen rechtszaken beginnen. Maar de tijden zijn veranderd.”
Alternatieven
Alleen al om dat risico te voorkomen, is het tijd voor een Europese versie van de cloud, zegt de onderzoeker, al zal die voorlopig minder flitsend zijn dan de huidige. “Europa kan niet binnen een paar jaar zo’n gebruiksvriendelijk en allesomvattend cloudaanbod bouwen als Google, Amazon en Microsoft.”
Maar dat is ook niet nodig, zegt ze. “Wel kunnen we Europese bedrijven die één ding goed kunnen, zoals data-opslag of videobellen, laten samenwerken. Een soort Bijenkorf, met meerdere winkels in één winkel, achter één deur en één klantenservice.”
Zulke initiatieven komen voorzichtig van de grond. Zo kocht de Zweedse start-up Evroc een groot stuk land in de buurt van Stockholm om datacentra op te bouwen voor een Europese ‘hyperscale’. Het wil een AI-fabriek in Frankrijk bouwen, wat Parijs toejuicht.
In Duitsland zweren enkele universiteiten en overheden al bij NextCloud, een in 2016 opgericht bedrijf dat zich presenteert als een privacyvriendelijk alternatief voor de Amerikaanse big tech. In Nederland is een groep van zeventig algoritme-onderzoekers deze maand begonnen met een pilot.
“We gaan zien hoe het uitpakt”, vertelt Tom Hoven, woordvoerder van Surf, de organisatie voor ICT in het hoger onderwijs, die het programma host. “Maar we zien zeker de potentie. Ook Nextcloud heeft alles in één: je kunt ermee videobellen, samenwerken in bestanden, berichten naar elkaar sturen. En het is open source, dus iedereen kan zien hoe het geprogrammeerd is en mag de software aanpassen. Er is veel meer vrijheid.”
Hij is niet ‘tegen’ big tech, zegt Hoven. “Maar we zien dat er een markt is voor diensten met meer keuzevrijheid. En we helpen graag mee die te ontplooien.”