*
Nederland is al acht decennia afhankelijk van de Verenigde Staten, en het lijkt wel of we daardoor het zelfvertrouwen zijn verloren om zelf onze wereld vorm te geven, schrijft Joris Luyendijk. Toch is de-Amerikaniseren nu hard nodig.
Joris Luyendijk Trouw 3 mei 2025, 06:45
‘Er is oorlog tussen degenen die zeggen dat er oorlog is, en zij die zeggen van niet.’ Wie de verlamming in Nederland anno nu wil samenvatten kan goed terecht bij deze paradox van de zingende dichter Leonard Cohen. Is het nog vrede? Of leven we allang in oorlogstijd maar reageren op dit gegeven alsof het vrede is?
Op de Russische tv wordt geopperd eens een paar Europese steden in de as te leggen. Oekraïne wordt stelselmatig vernietigd en al jaren valt Rusland ons en onze Europese bondgenoten steeds openlijker aan – volgens de AIVD grenst het inmiddels aan ‘staatsterrorisme’. Volgens defensie wijst alles op een geplande militaire invasie, ergens in het Navo gebied.
Poetin durft steeds verder te gaan omdat het Kremlin veel minder hoeft te vrezen voor straf uit de Verenigde Staten. De afgelopen tachtig jaar lang was Amerika onze bevrijder, beschermheer en kompas.
De deal was dat wij in Europa geen eigen massavernietigingswapens ontwikkelden en heel, heel veel Amerikaanse wapens en staatsobligaties kochten, in ruil waarvoor Amerika ons beschermde. Deze belofte blijkt nu evenveel waard als het Memorandum van Boedapest uit 1994 waarin Oekraïne afstand deed van de eigen kernwapens in ruil waarvoor Amerika de veiligheid van het land garandeerde.
Tegenmachten aan banden
Amerika heeft ons verraden. Zo simpel is het, en voor het eerst sinds de bevrijding 80 jaar terug is onzeker waar onze veiligheid vandaan komt. Maar Amerika is niet alleen weggevallen als beschermheer. Het land dreigt Navo-bondgenoot Canada in te lijven, en Groenland en Panama. Binnenlands lijkt het steeds meer op een maffiastaat met fascistische trekken.
De rechters, ambtenarij, toezichthouders, pers en wetenschap… Alle tegenmachten van de president gaan aan banden. Trump en zijn entourage weten: als wij ooit de macht uit handen geven, gaan wij voor de rest van ons leven de bak in. Dat is best een overtuigende reden om nooit meer eerlijke verkiezingen te houden.
Maar stel dat de Amerikaanse democratie het houdt: volgens peilingen keurt nog altijd 40 procent van de kiezers daar het beleid van Trump goed. Die mensen gaan niet weg, en er is geen reden te denken dat ze zich in de toekomst wel goed gaan informeren. Die blijven vatbaar voor clowns, dwaallichten en, wie weet ooit, een competente fascist.
Elementair gevoel van veiligheid
Nederland hoort tot de rijkste en meest stabiele landen ter wereld, al eeuwen. Het gevolg is dat best wat Nederlanders zijn gaan denken en doen als dieren in de kinderboerderij. Ga die eens waarschuwen voor ‘natuurlijke vijanden’.
Overigens zijn veel Nederlanders met een niet-Westerse migratieachtergrond, en zeker degenen met een vluchtverleden, juist wel wereldwijs. Maar die zitten nauwelijks ergens aan de knoppen.
Dat was onaardig van mij zonet, om sommige autochtone landgenoten, en daarmee mogelijk Trouw-lezers, te vergelijken met goed doorvoede hobby-dieren. Het is ook dom, want als je mensen hun elementaire gevoel van veiligheid komt afnemen, moet je ze niet ook nog tegen de vacht instrijken.
Wilders zwijgt
Wat een pech daarom dat juist nu de machtigste man van het parlement – en daarmee het land – Geert Wilders is. Die heeft de afgelopen jaren juist Poetin en Trump bewierookt. Wilders ziet natuurlijk ook de geheime briefings wat Rusland allemaal nog meer uithaalt en dreigt te gaan uithalen. Maar Wilders zwijgt, en de Haagse journalistiek laat hem ermee wegkomen.
Je zou er bang van worden, hoe onze regering haar eerste verantwoordelijkheid verzaakt: het eerlijke verhaal vertellen over de offers en keuzes die nu nodig zijn om Nederland veilig houden.
Amerika speelde de afgelopen decennia een dubieus dubbel spel met Europa. Wij moesten de verantwoordelijkheid nemen voor onze eigen defensie. Maar intussen werden landen als Nederland loodzwaar onder druk gezet om mee te doen met Amerikaanse wapensystemen zoals de Joint Strike Fighter of de F-35, en niet met de Europese rivaal daarvan.
Spoor van vernieling
De Amerikaanse ‘verdeel en heers’ defensiepolitiek heeft nu tot gevolg dat 500 miljoen Europeanen niet in staat zijn zich te verdedigen tegen 135 miljoen Russen, en in plaats daarvan 350 miljoen Amerikanen moeten smeken om bescherming – zoals de Poolse premier Donald Tusk recent opmerkte.
Maar Trump breekt nu radicaal met het defensiebeleid van zijn voorgangers, en creëert zo voor ons een unieke kans onze eigen verdediging te organiseren, in Nederland en op Europees niveau. Wat een perspectief: niet meer mee hoeven doen met het land dat uit cynisme, machtswellust en naakte incompetentie al zo lang zo’n diep spoor van vernieling trekt in bijvoorbeeld het Midden-Oosten – ons opzadelend met de vluchtelingenstromen.
Tientallen Nederlandse mannen- en vrouwenlevens hebben wij geofferd bij vredesmissies om de rotzooi op te ruimen die Amerikaanse avonturiers in Irak en Afghanistan maakten. Denemarken verloor in verhouding tot de omvang van de bevolking evenveel soldaten in Afghanistan als Amerika zelf. Om met J.D. Vance te spreken: “Heeft Amerika hiervoor ooit dankjewel gezegd?” Nee, het eist Groenland op.
Of neem tech. Nu nog fungeert het Witte Huis als lange lobby-arm van de giganten uit Silicon Valley. Stel je voor dat we in Europa onze eigen sociale media bouwen, maar dan zonder de giftige prikkels die de Amerikanen erin hebben gestopt. Waarom zou Europa dit niet kunnen, als we wel satellieten de ruimte in kunnen brengen en bij ASML kunnen printen op één tienduizendste van een haar?
Zelfvertrouwen ontnomen
Het lijkt wel of de al acht decennia durende afhankelijkheid ons het zelfvertrouwen heeft ontnomen dat we zelf onze wereld zouden kunnen vormgeven, zonder Amerika als beschermer en maatschappijmodel. Maar nu moeten we wel ‘de-Amerikaniseren’, en is de enige vraag nog ‘hoe’.
Constructieve energie
Ik merk iedere dag hoeveel constructieve energie er in Nederland is, maar het zit nog net onder de oppervlakte. We hebben zoveel talent, ervaring en kapitaal in huis. Het wachten is op leiderschap in media en politiek om dit alles te mobiliseren en te kanaliseren. Daar is dus nu de echte druk nodig, van allerlei aard, vanuit burgers, overheidsinstanties, maatschappelijke organisaties, bedrijven en de basis van politieke partijen zelf… Wat is het plan? In vredestijd kun je in de politiek toe met managers als Balkenende, Rutte of Schoof. Maar het is niet langer vredestijd.
Laten we onszelf ruimte gunnen voor rouw om de wereld van gisteren. Maar ga ook de angst aan, want er dreigt gewoon gevaar. Wie deze werkelijkheid aanvaardt, ziet vervolgens wat in het verschiet ligt: een weerbaar Nederland in een – eindelijk – onafhankelijk Europa.