InterviewHistoricus Adam Raz

Israël wordt omgevormd tot een etnocratie met nucleaire wapens

Eva Ludemann Trouw, 17 december 2024

Adam Raz (42) stond perplex toen hij onlangs voor een lezing in Zwitserland was; iedereen daar wist hem precies te vertellen wat er gaande is in de Gazastrook. Ondertussen hebben zijn landgenoten in Israël er volgens Raz geen notie van dat daar door het optreden van het Israëlische leger tienduizenden Palestijnse doden zijn gevallen, dat er mensen sterven van de honger, er geen medische zorg meer mogelijk is en dat alle infrastructuur is verwoest. Ook van de bezetting van de Westelijke Jordaanoever hebben ze geen enkele kennis, zegt hij. “Ze wíllen het niet weten.”

Historicus Raz werkt bij het Akevot Institute for Israeli-Palestinian Conflict Researchin Haifaen is auteur van het vooralsnog alleen in het Hebreeuws verschenen boek De weg naar 7 oktober: Benjamin Netanyahu, de voortzetting van het conflict en het moreel verval van Israël. Daarin beargumenteert Raz dat Netanyahu’s beleid niet zozeer draait om de veiligheid van de staat Israël, als wel om het traineren van een oplossing voor het conflict om zo te voorkomen dat er een Palestijnse staat ontstaat. De Israëlische premier jaagt volgens Raz crisis na crisis aan – de bouw van nederzettingen, de aanleg van tunnels onder Oost-Jeruzalem en de annexatie van grote stukken Palestijns land op de Westelijke Jordaanoever bij de constructie van de betonnen muur – om vredesbesprekingen te saboteren.

Raz noemt de tactiek van zijn landgenoten de ‘strategie van ontkenning’. Elke Israëliër sinds 1948 doet aan die tactiek, zegt hij, het is onderdeel van de Israëlische identiteit. Israël is in dat jaar gesticht bovenop de ruïnes van Palestina, nadat zo’n 750.000 Palestijnen van hun land waren verjaagd.

“Sinds 7 oktober 2023 is de ontkenningsstrategie on speed gegaan”, zegt Raz. “Ook linkse Israëliërs en mensen die ook Engels, Frans of Duits spreken, die gewoonlijk CNN kijken, de New York Times en Der Spiegel lezen, zijn blind geworden voor wat het Israëlische leger aanricht en gaan mee in de wraakcampagne van Netanyahu en de zijnen. Het is gemakkelijk om een Engelstalige nieuwsapp op je mobieltje te openen, maar de Israëliërs kiezen er en masse voor dat niet te doen. Het is een mysterieus fenomeen waarnaar nog geen sociologisch onderzoek is gedaan.”

Wat denkt u dat de oorzaak ervan is?

“Ik probeer het nog altijd te begrijpen. Op 6 oktober 2023 stond premier Netanyahu er niet best voor, maar sinds de slachting door Hamas de dag daarna heeft hij 99 procent van de Israëliërs weten te overtuigen dat de beste reactie op de aanslagen was om de Gazastrook in ‘Dresden’ te veranderen, met tienduizenden doden tot gevolg. Dat kondigde hij aan in zijn toespraak ’s avonds op 7 oktober 2023: hij gebruikte het woord yechorovot. Dat is uit de Bijbel en betekent ‘verpulveren’.

“Er is gigantisch bewijs van diverse oorlogsmisdaden door het Israëlische leger in de Gazastrook. We weten dit, er wordt constant over geschreven en toch blijven de Israëliërs het ontkennen. Hoe kan een Israëliër goedkeuren dat de staat in zijn naam een massaslachting uitvoert? Dat artificial intelligence wordt ingezet om duizenden Palestijnen te doden? Ik kan er nog steeds niet helemaal bij.”

Is voor Israëliërs de klok op 7 oktober 2023 stil blijven staan?

“Ik denk het wel, ze voelen zich nog altijd het enige slachtoffer. Je moet begrijpen dat Israëliërs worden geboren in slachtofferschap. Op de crèche kreeg ik de Holocaust als ontbijt. De Shoah is er elke dag, elk moment, ons wordt constant ingewreven dat we aan de vooravond staan van een nieuwe catastrofe als de Tweede Wereldoorlog. Alle ceremoniën, de herdenkingen, de beladen Dag van de Shoah, schoolreizen naar Auschwitz; de Holocaust en daarmee het slachtofferschap zijn onderdeel van de Israëlische identiteit. En bedenk: angst aanjagen is een controlemechanisme van politici.

“Netanyahu gebruikt de aanslagen van 7 oktober 2023 voor eigen gewin. Niet alleen om justitiële vervolging te ontlopen wegens corruptie, maar ook om zijn project van segregatie door te voeren, dat is altijd al zijn beleid geweest. Dat Israëliërs akkoord zijn gegaan met het doden van tienduizenden Palestijnse burgers heeft niet alleen te maken met de ontmenselijking van de Palestijnen in Israël, al is dat zeker ook een factor. Het zionistische project heeft als doel segregatie, waardoor ‘de Palestijn’ voor Israëliërs de afgelopen decennia een abstract begrip is geworden. Ik woon in Kfar Saba, op vijf minuten van De Muur en van de Palestijnse stad Qalqilya achter die muur, en ik kan de inwoners ervan niet ontmoeten. Dát is het doel van Netanyahu cum suis.”

U was niet lang na de aanslagen van 7 oktober 2023 een van de ondertekenaars van een Israëlische open brief aan politiek links wereldwijd. Daarin werd gesteld dat die de aanslagen niet genoeg veroordeelde.

“De Israëliërs waren in shock, er waren bijna 1200 doden, die waren op afschuwelijke wijze vermoord. Hele gezinnen in hun huizen, ze lagen soms nog te slapen en waren ongewapend. Een fiks deel van politiek links in de VS, Engeland, Frankrijk en Duitsland sprak met geen woord over de Israëlische slachtoffers of over het lot van de gegijzelde Israëliërs. Daarin was ik echt teleurgesteld en ik vond het schandalig dat er zelfs mensen waren die steun voor Hamas uitspraken. Waarom konden ze niet én Hamas veroordelen én de Israelische bezetting van de Palestijnen? Ik vond en vind dat nog steeds een enorme desillusie.”

Bestaat de vredesbeweging in Israël nog?

“Ja, al is die wel gekrompen sinds 7 oktober 2023, de mensen zijn bang. Neem mijn grootmoeder, ze heeft altijd gestemd op Meretz, de echte linkse partij in Israël die alle nederzettingen wil ontruimen en een Palestijnse staat wil doen ontstaan op de Westelijke Jordaanoever en in de Gazastrook. Toch zegt ook zij nu dat ik moet oppassen voor de Palestijnen als ik naar mijn Palestijnse vrienden ga. Ook Israëliërs die zichzelf vóór 7 oktober 2023 als progressief bestempelden, wensen Palestijnen nu de akeligste dingen toe; ze moeten allemaal dood of worden verdreven. Er zijn demonstraties om de Israëlische gijzelaars te bevrijden, maar er zijn weinig Israëliërs die nu openlijk voor vrede met de Palestijnen zijn. Iedereen heeft het gevoel dat dat nu niet gepast is, dat het beter is mee te gaan met het beleid van de regering.”

Hoe komen de Israëliërs en Palestijnen uit deze geweldsspiraal?

“Het is duidelijk wat we moeten doen: wij, Israëliërs moeten van Netanyahu af, maar niemand heeft daarvoor op dit moment de politieke macht. Ik denk dat de Palestijnen ook van Hamas af moeten, maar dat is aan hen. We zijn in een impasse beland, maar het kan zo niet langer. Er moet een eind komen aan dit lijden van de Palestijnen.

“Maar het is lastig Israëliërs ervan te overtuigen dat niet alle Palestijnen Hamas zijn, je moet ook mededogen met ze hebben. Op 7 oktober 2023 zagen ze de Palestijnen in de Gazastrook en op de Westelijke Jordaanoever op de televisie juichen. Ík weet dat de Palestijnse jongeren in de Gazastrook zijn geboren in het fundamentalistische, jihadistische regime van Hamas dat hun maatschappij, hun schoolboeken en tv-zenders controleert. Maar dat kon ik op 7 oktober niet zeggen, er waren zoveel gijzelaars genomen, de Israëliërs waren in shock en dat zijn ze eigenlijk nog steeds.”

Hoe ziet u de situatie op de langere termijn?

“Er moet een eind komen aan deze oorlog, ik weet alleen niet hoelang dat nog duurt; misschien een week, een maand, een jaar of zelfs nog langer. De God van de geschiedenis heeft helaas geen klok in zijn hand.

“Ooit wordt de oorlog beëindigd en zodra dat het geval is, moeten we een Palestijnse staat creëren naast Israël. Ik geloof nog altijd in de tweestatenoplossing, Israëliërs en Palestijnen kunnen de komende decennia niet samenleven, misschien zal dat nooit lukken. Ja, er is moed voor nodig om die twee staten te creëren, er zal tijd overheen gaan. Ik heb het over jaren, zeker twintig tot 25 jaar. De kinderen van Gaza zullen al die tijd in tenten wonen, in armzalige toestanden. Maar dit land heeft twee volkeren, geen van die volkeren zal vertrekken. Er moeten twee staten komen.”

Zullen de Palestijnen en Israëliërs in de tussentijd niet verder radicaliseren?

“Wat de Palestijnen betreft, dat weet ik niet. De Israëlische maatschappij is al een tijd aan verandering onderhevig. Sinds een jaar of twee is er een braindrain gaande. Twee weken geleden las ik in de krant dat er sinds 7 oktober 2023 achtduizend Israëliërs naar Canada zijn geëmigreerd. De meesten van hen waren hoogopgeleid; dokters, professoren, ze werkten in financiën, in hightech enzovoorts. Kun je nagaan, dat zijn alleen nog maar de Israëliërs die naar Canada zijn gegaan.

“Op mijn werk is het hét gesprek van de dag: wie gaat er emigreren? Ik heb twee kinderen, de oudste is veertien jaar, over vier jaar moet ze het leger in. Ik wil niet dat ze wordt ingezet voor het messianistische project van de Israëlische politici, dus ik zal snel moeten beslissen wat we gaan doen. Mijn vrouw kaart het nu vrijwel dagelijks aan, ze wil hier weg, we willen allebei onze kinderen veiligstellen. Ik weet het niet, wat moet ik doen?”

U klinkt niet erg optimistisch.

“Ik wil leven in een democratisch, vrij Israël, maar het Israël dat we ooit kenden, bestaat al een tijd niet meer. Israël is niet meer echt democratisch, niet meer vrij, niet meer liberaal. Onlangs heeft mijn regering de enige echt vrije krant, Haaretz, een boycot opgelegd en het Israëlische publiek gaat er gewillig in mee. Het maatschappelijk middenveld en de democratische waarden in mijn land zijn al behoorlijk aangetast.

“Er is ook al een tijd een demografische verandering gaande: als je nu als kind naar groep drie gaat, is een fiks deel van je klasgenoten ultraorthodox. Over dertig jaar is 40 procent van alle leerlingen ultraorthodox. Ik heb nu al meer gemeen met iemand in een café in Berlijn dan met mijn landgenoten in het ultraorthodoxe Bnei Brak of de ultraorthodoxe wijk Mea Shearim in Jeruzalem.

“Israël verandert langzaamaan in een tweederangs land met steeds meer ultraorthodoxe Joden, een staat met veel invloed van religieuze instituten en steeds meer onwetendheid. Mijn land wordt geleidelijk omgevormd in een etnocratie met nucleaire wapens. Dat is iets heel anders dan onze voorouders voor ogen hadden, het is het fundamentalistische project van ministers als Ben Gvir en Smotrich. Hun droom is een fascistisch, populistisch en religieus regime, met minimaal democratische elementen en veel macht aan de staat.”